Son günlər havalar yaman isti keçirdi. Elə bil asfaltdan od qalxırdı. Sükan arxasında oturduğu yerdəcə adamı tər basırdı. Sanki üstündən şütüyüb keçdiyimiz asfaltın altında ocaq qalamışdılar. Bu istidə tədbirdən çıxıb evə tələsirdim. Həmin gün işim çox olduğundan, yorğun idim.

Küçələrdə də sıxlıq idi, maşın əlindən tərpənmək olmurdu. İşıqforun qırmızı işığında dayanıb yaşıl «gözün» yanmağını gözləyirdim. Bu vaxt cib telefonuma zəng gəldi. Tələsik ekrana baxdım. Zəng vuran yaxın qohumum Kamran idi. Salam-kalamdan və bir az ordan-burdan danışandan sonra dedi ki, bəs xəbərin varmı, internetə girib kəndə baxmaq olur.

Kamrana dedim ki, məlumata görə çox sağ ol. Amma indi yoldayam, geniş danışa bilmirəm, evə çatan kimi internetə girib baxaram, sonra zəngləşərik.

Həyətə girəndə adəti üzrə həmişə məni qarşılayan oğlum Araza dedim ki, ay bala, tez elə o kompüteri aç, internetə gir, kənddəki evimizə baxaq. Yazıq uşaq da heç vaxt biz tərəfləri görməmişdi. Həmişə kəndimizlə bağlı ona maraqlı olan müxtəlif suallar verirdi. Bu xəbəri eşidəndə, heç olmasa, kəndimizi internetdə görəcəyinə o da sevindi.

Neçə vaxtdan bəri doğma yerlərə həsrət qalmış qonşuları da çağırdıq ki, gəlsinlər kəndə birlikdə baxaq. Az vaxtda hamımız kompüterin qarşısına yığışdıq. Elə tələsirdik ki, sanki hansısa maraqlı bir filmə baxacaqdıq. İnternetə girib «Zəngilan» sözünü yazandan sonra yavaş-yavaş dağlar, dərələr gözlərimiz önündə canlanmağa başladı. Evlər kiçik bir nöqtə kimi, çaylar isə qələmin ağ vərəq üzərində cızdığı nazik xətt boyda görsənirdi. Nəhayət, xeyli axtarışdan sonra doğma kəndimizi «tapa» bildik.

O dərələri, o torpaqları görən kimi, özümdən asılı olmadan gözlərim yaşardı. Uşaqlığım keçən o yerlərə neçə il idi ki, həsrət qalmışdım. Yaşanmış, arxada qalmış, indi əlçatmaz olan o çağlarda – qamış «atlara» minib çapanda, bağ-bağatda oynayanda həmişə gurultu eşidən kimi, göydə uçan təyyarələri axtarırdıq. Kim səmanın dərinliyində, buludların arasında onu birinci görürdüsə qışqırıb uca səslə «o samolyot mənimdir», - deyirdi. Heç bilmirdik ki, onlar haradan havaya qalxıb hara uçurlar, hara belə tələsirlər. Eləcə, uzaqdan-uzağa onu «özəlləşdirirdik». Həmişə ürəyimizdən o hündürlüyə qalxmaq, oradan kəndimizə tamaşa etmək keçirdi.

İnternetdə kəndimizə baxanda otuz beş, qırx il bundan əvvəlki günləri və arzuları xatırladım. O böyüklükdə kəndimiz indi internetdə bir ovuc içi kimi xım-xırda idi, gözümüzə çox balaca görsənirdi. Bu anlarda uşaqlıq arzularımdan biri – təyyarədən, buludların arasından kəndimizə baxmaq istəyim yadıma düşdü. Demək olar ki, neçə illər əvvəl ürəyimdən keçən bu arzuya çatmışdım. İndi internet vasitəsilə kəndimizə göydən, özü də lap yuxarıdan, yüksək bir zirvədən baxırdım. Bəlkə də, elə bu yüksəklik haradasa yerdən biz gördüyümüz təyyarə məsafəsi qədər olardı. Amma mən göydə deyildim, yerdəydim, özü də kənddəki evimizdən xeyli uzaqlarda.

Bu tükürpərdici kadrları bir az böyüdəndə qarşımızda açılan dəhşətli mənzərə lap aydın görsəndi. Həkəri çayının sahillərindən baxa-baxa yavaş-yavaş kəndimizə tərəf «gəldik». Ermənilər bir vaxtlar camaatın pambıq, tütün becərdiyi tarlalarda indi nə isə başqa bir şey əkmişdilər. Ağalı yeri adlanan sahədə topa-topa yaşıllıqlar gözə dəyirdi. Təbiidir ki, düşmən burada nə pambıq, nə tütün, nə də bostan məhsulları əkmişdi. Yəqin ki, ermənilər bizim gül kimi torpaqlarımızı murdarlayıb burada narkotik bitkilər becərirdilər. Başqa nə əkəsiydilər ki?

Kənddəki evlərin divarları güclə görsənirdi. Yavaş-yavaş öz evimizə tərəf «boylandım». Başqaları kimi, bizim də ev yerlə-yeksan edilib dağıdılmışdı. Heç vaxt ağlıma gəlməzdi ki, neçə illər sonra evimizin uçurulub-dağıdılmış mənzərəsini də görərəm. Amma ağlıma gəlməyənlər günlərin, illərin birində başıma gəldi. Özü də çox pis gəldi. Oğlum Araza evimizi bu vəziyyətdə göstərdim. Nə etmək olar, yazıq uşaq kəndimizin gözəl, axarlı-baxarlı günlərini görə bilmədi. Onun da qismətinə bu faciəli səhnələri görmək düşdü.

Belə həyəcanlı anlarda çox da böyük olmayan həyətimizdə yaşıla çalan kiçik bir nöqtə diqqətimi cəlb etdi.

Hər nə idisə, aydın görsənmirdi.  Axı, bu, nə ola bilərdi? Ha fikirləşsəm də, heç nə xatırlaya bilmirdim. Bir az çalışandan sonra həmin yaşıl nöqtəni böyüdə bildik. Yaxından baxan kimi yadıma düşdü ki, bu, mənim hələ orta məktəbdə oxuyarkən öz əllərimlə həyətimizdə əkdiyim tut ağacıdır. Ağacın yaman dadlı – bal kimi tutu olurdu, məhsulu da həmişə bol gətirirdi. Böyüdükcə də həyətə kölgəni lap gen salırdı. Qoyun-quzu da günorta istilər düşəndə tutun altına yığışıb gövşəyə-gövşəyə yatışırdı. Onun qol-budağı artıqca, ev-eşiyə, qapı-bacaya yaraşıq verirdi. Yazıq anam həmişə ağacın kölgəsində sac asıb, çörək salardı. Sacın tüstüsü burum-burum göyə qalxar, ocaq çırtaçırt yanardı. Həmin gün bilirdik ki, axşama mütləq bizim qalın dediyimiz dadlı və yağlı çörək olacaq...

Tut ağacını görəndə çox sevindim. Bütün olub-keçənlər, yaşanıb arxada qalmış, yaddaşlara hopmuş günlər kino lenti kimi gözlərim önündən keçdi. Sanki bir anlıq kəndimizə gedib-gəldim. Deməli, mənim sevə-sevə oxşadığım tut ağacı hələ qurumayıb, iyirmi iki ildən çoxdur ki, qar-yağış suyu içə-içə su-suzluğa dözüb yolumuzu gözləyir.

Hərdən fikirləşirəm ki, insan üçün həyatda öz ev-eşiyindən  doğma, əziz və qiymətli olan başqa bir yer varmı? Yəqin ki, hər kəs bu sualın cavabında astaca «yox» deyər. Mənim üçün də o kiçik həyətimiz, evimiz dünyada hər şeydən əziz və doğmadır. Onu heç nə ilə əvəz etmək, heç nəyə dəyişmək mümkün deyil. Bu həyətin hər tərəfində ayaq izlərim qalıb.

Axı mən o həyətdə doğulmuşam, o həyətdə böyümüşəm. Bura mənim üçün yer üzünün ən gözəl guşəsidir. Bu həyətdə biz atamızı itirmişdik. Bütün sevincli günlərim, uşaqlığım burada keçib. Hərbi xidmətə bu həyətdən getmiş, iki ildən sonra geri dönmüşəm. Dünyaya göz açdığım bu həyətdə bir vaxtlar qardaşlarımın, mənim toylarımız olub. Bu evə gəlin gətirmişik, xoşbəxtliymizi burada tapmışıq.

İndi gözəl ev-eşiyimizin bu cür xarabalığa qaldığını, viranə olduğunu görəndə hansı hisslər keçirdiyimi, yəqin, çəkənlər yaxşı bilər. Mən təbiətcə qəddar insan deyiləm. Amma bu mənzərələri görəndən sonra adamın ürəyində düşmənə qarşı dəhşətli qisas hissi alovlanır. Hərdən öz-özümə sual verirəm ki, axı nəyə görə erməni gəlib bizim evimizə, həyət-bacamıza sahib durmalıdır?  Buna onun nə haqqı var? Nəyə görə dədə-babamızın məzarlarını dağıdıb təhqir etməli, evimizi uçurub dağıtmalıdırlar?  Bunlara görə mən torpaqlarımıza soxulan erməni işğalçısının başını «uf» demədən kəsərəm,  aman vermədən gülləliyərəm.

Kəndi cəhənnəmə döndərən erməni qəsbkarları qəbiristanlığa da əl «gəzdirmiş», buraları dağıtmış, ölüləri də rahat buraxmamışdılar. Quldurların ayaqları haralara dəymişdisə, həmin yerlər viran qalmışdı. Bağ-bostanların içindən bir-birinə yaxın torpaq yollar salmışdılar. Yolun biri də bizim bağın ortasından keçirdi. Bunu görəndə bir anlıq hiss etdim ki, ekranda gördüyüm o yol bağımızın yox, elə bil ürəyimin ortasından keçib gedir.

Burada min illər boyu dibinə qalın kölgə salmış ağaclar qırılmış, məhv edilərək yandırılmışdı.

Sıx əkilmiş və başı buludlara dəyən söyüd ağaclarından, tut bağlarından və qalın kolluqlardan əsər-əlamət qalmamışdı. Yalnız uşaqlığımız keçən quzu otardığımız, futbol oynadığımız dərə-təpələr dəyişilməmişdi. Quru dərə, Gen dərə, Kiranlıq dərəsi, Qaratikan dərəsi, onların yanındakı şiş təpələr, zirvələrindəki sıldırım qayalar olduğu kimi qalmışdı.  Ermənilər onların üstündən heç nə qoparıb apara bilməmişdilər. Amma hiss olunurdu ki, dərə-təpələr doğma sakinləri üçün qəribsəyiblər. Çünki üzləri gülmür, sifətləri açılmırdı.

Öz evimizə diqqətlə baxdıqdan sonra qonşuların, qohumların da həyət-bacalarına göz gəzdirdik. Hər yerdə eyni mənzərə idi; dağıdılmış, uçurulmuş, yerlə-yeksan edilmiş, yandırılmış evlər. Kəndimiz müharibə meydanını xatırladırdı. Əslində isə burada ağır döyüş getməmişdi. Bir top, bir güllə də atılmamışdı. Eləcə, günlərin birində camaatı yalandan təlaşa salıb yerindən-yurdundan çıxarmışdılar. Ermənilər kənddəki evlərin daşını, dam örtüyünü, bir sözlə, nə yararlı tikinti materialları var idisə, hamısını söküb aparmışdılar. Apara bilmədiklərini də yandırmışdılar. Yalnız ətrafa dağılmış kiçik çarpanaqlardan bilinirdi ki, burada nə vaxtsa ev olub. Başqası baxsaydı, bəlkə də, heç bunu görməzdi. Dilsiz, ağızsız daşlar da, divarlar da onların əlindən qan ağlayırdı. Uzaqdan da olsa, qulaqlarımıza onların qəmli iniltisi gəlirdi.  

Qonşu Məmmədbəyli kəndinin hər tərəfi qara rəngə boyanmışdı. İnsanlığını itirmiş ermənilər burada torpağı da, dağı, dərələri də yandırmış, hər şeyi uçurub dağıtmış, daşı-daş üstə qoymamışdılar. Körpülər uçurulmuş, yollar, cığırlar dağıdılmış və bağlanmışdı. Torpağından, el-obasından didərgin düşmüş bizlər həmişə geriyə qayıtmaq arzusu ilə yaşayırıq. Geri dönəcəyimiz günü intizarla gözləyirik. Təki Vətənə, doğma ocaqlara qayıdaq, yenidən dədə-baba torpaqlarına ayaq qoyaq. Neçə illərdən bəri söndürülmüş çıraqları yandıraq.

Gördüyümüz bu ağrı-acılı, dəhşətli mənzərələr ona baxan hər kəsin erməni işğalçılarına nifrət və kinini artırırdı. O dilsiz, ağızsız daşlar, divarlar, vəhşicəsinə yerlə-yeksan olunmuş evlər, əzizlərimizin dağıdılmış və təhqir edilmiş məzarları haray salır, nalə qoparırdı. Gördüyümüz bu dəhşətli mənzərələr hər birimizi düşməndən qisas almağa çağırırdı. Bunu daş və divarların «intiqam» fəryadı da adlandırmaq olardı.

...Hərdən yenə də internetə girib kəndimizə, evimizə, həyətimizə baxıram. Şükür, hələ ki, tut ağacı qurumayıb, düşmənə təslim olmayıb. Məğrurcasına dayanıb həyətimizə, uçurulub-dağıdılmış evimizə keşik çəkir. Yolumuzu, gəlişimizi, dönüşümüzü gözləyir. Ona baxdıqca öz-özümə deyirəm, quruma, ağacım, quruma! Yolumuzu gözlə, biz mütləq qayıdacağıq, mütləq...

Vahid MƏHƏRRƏMOV