A
Acı – dərd, ağrı, əzab, iztirab; Demek hayattaki gayen amcana acı çektirmek? Omuzlarına kadar vücudun derisini haşlayan bayıltıcı yanma acısı ve dehşeti çok sürmedi.
Acıklı – kədərli, qəmli, qəmgin, həzin, qüssəli; Dilimizdəki acıqlı kəlməsi ilə qarışdırılmamalı: türkcədə bu kəlmə acı (kədər, qəm-qüssə), Azərbaycan dilində acıq kökündəndir – acıqlı, hirsli, qeyzli; Bu acıklı olay hiçbir zaman olduğu gibi anlatılmadı kamuoyuna. Azərbaycan dilindəki acıqlı türkcədə öfkeli, kızgın.
Açar – iştaha açan alkoqollu içki, aperitif; Azərbaycan dilindəki açar türkcədə anahtar. Misafirlere yemek salonuna geçmeden önce açar verildi.
Açık – 1. kəsir, defisit, əskik; 2. inciklik, darqınlıq; Araları açık olmak – Bir-birindən incik (küsülü) olmaq. Dış ticaret dengesinde bu yıl açık var. Kasada 10 lira açık tespit edildi.
Açma – qalın yağlı kökə; Rayiha, iştahla yediği açmadan Mevlut΄a da verdi.
Açmak – 1. kəşf etmək; 2. düyməyə basmaq 3. işığı yandırmaq; 4.zəng etmək; Telefon açmak – zəng etmək. Telefonu açmak – telefon dəstəyini götürmək; Amerika΄yı Kristof Kolomb açtı. Odaya girince ilk önce elektriği açtı.
Açmaz – çətin, çıxılmaz vəziyyət; Açmaza düşmek (gelmek) – çıxılmaz vəziyyətə düşmək. Bir açmaza girmişti ve içinden nasıl çıkacağını bilemiyordu.
Adam – 1.kişi; 2.ər; 3.insan; Bir qayda olaraq, türkcədə qadına müraciət və işarətlə adam deyilmir. Adam sen de! – Fikir vermə! Boş şeydir, vecinə alma!
Adamcıl – 1. əhliləşdirilmiş, ələ öyrədilmiş heyvan; 2.munis, canayaxın. Hem de ne adamcıldır, ne candır, bilseniz.
Addeğişimi – metonimiya, məcaz; İngilizce metonomi, Osmanlıcası mecazı-mürsel olan addeğişimi kelimesi bileşik sözcüktür.
Adet I – (a səsi qısa tələffüz edilir) ədəd; Çocuklara beşer adet defter dağıtıldı.
Adet II – (a səsi uzun tələffüz edilir) 1.adət, adət-ənənə; 2.aybaşı. Adet hesaplama aracı kullanıyordu.
Adi – primitiv, ləyaqətsiz, alçaq, vulqar; Adi adam – alçaq, əclaf. Azərbaycan dilindəki adi türkcədə alalade, sıradan. Sen ne kadar adi adammışsın be!
Adileşmek – vulqarlaşmaq, bayağılaşmaq, alçalmaq. Bunlar çok adileşmiş ve fena insanlardı.
Adres – ünvan; Türk dilindəki unvan Azərbaycan dilində elmi ad və dərəcə, vəzifə adı (fəlsəfə doktoru, dosent, professor); Evinin adresini sorabilir miyim?
Afet – 1. təbii fəlakət, yıxıntı; 2. pis; Afetzede – təbii fəlakətdən zərər görən; Depremden etkilenen Güneydoğu illeri afet bölgesi ilan edildi. Şöhret gibi, servetin de afet olduğunu yeni anlıyordum.
Ağ – 1. tor (hörümçək toru, futbolda qapı toru və s.); 2. şəbəkə (intenet, radio şəbəkəsi və s.); Hakan΄ın şutu, topu direk rakip kalesinin ağlarıyla buluşturdu. Bilgisayar ağı bozulduğu için iletişim kurulamıyordu. Arada kimi ortak kelimeler yakaladılar, ağa takılan kelebekler misali. Azərbaycan dilindəki ağ türkcədə ak, beyaz.
Ağı – ağu, zəhər; Azərbaycan dilindəki ağı türkcədə ağıt. Organizmaya girince kimyasal etkisiyle fizyolojik görevleri bozan ağı, miktarına göre canlıyı öldürebilir.
Ağıl – arxac, qoyun ağılı; Bir keçi kokusu sarmış ağıllarda çobanlarla arkadaş oldum. Azərbaycan dilindəki ağıl türkcədə akıl.
Ağırbaşlı – ciddi, təmkinli; Koyu renk gözlerinde ağırbaşlı bir ifade vadı.
Ağırlık – 1. çəki, çəki dərəcəsi; 2. nüfuz; 3. çəki daşı; 4. qravitasiya; 5.üzgörümlük (bəyin gəlinə verdiyi); 6. zinət, bəzək-düzək; 7. ciddiyyət; Kadın bütün ağırlığını takıp düğüne gitti. Çocuğa yıllar geçtikçe bir ağırlık geldi. Ağırlık ölçüleri – çəki vahidləri. Bir işe ağırlığını koymak – Bir işin olması üçün nüfuzundan istifadə etmək.
Ağız – 1.şifahi; 2.dialekt, şivə; Ağız edebiyyatı – şifahi ədəbiyyat. Türkçenin Kars Ağzı – Türkcənin Kars dialekti. Anlaşılmaz, garip köylü ağızlarıyla konuşuluyordu.
Ağızlaşma – damarların birləşməsi, ağız-ağıza gələrək bitişməsi. Azərbaycan dilindəki ağızlaşma türkcədə ağız dalaşı, ağız kavgası, söz düellosu.
Ahır – axur; Sağda, duvar kıyısında ahır, arabacı, uşak odaları var. Azərbaycan dilindəki axır türkcədə son, ahir.
Aidat – üzvlük haqqı, gəlir, hissə, pay; Bu ayki aidatı bankaya yatırdım.
Akademik – (vurğu son hecanın üstündədir) elmi, elmi-pedaqoji fəaliyyət, elmi tədqiqat; Akademik bir çalışmadan yanaydı, bu yüzden üniversiteye girdi. Azərbaycan dilindəki akademik türkcədə akademi (asil) üyesi.
Akarsu – 1.çay; 2.təksıralı boyunbağı növü; Elmastan bir akarsu gerdanlık takmıştı.
Akbalık – qolavl balığı; Azərbaycan dilindəki ağ (nərə) balıq türkcədə Mersin balığı.
Akbaş – çöl quşu, dəniz qazı. Yazın kutup bölgelerinde yaşayan, kışın ılık kıyılara göçen yabani bir kuş olan akbaş, kısa ve ince gagalı, siyah bacaklıdır.
Akdeniz – Aralıq dənizi; Azərbaycan dilindəki Ağ dəniz türkcədə Beyaz deniz .
Akılcı – rasional(ist); Bunları gözlemledikçe Asya asla akılcı, analitik zihnin yolundan sapmayacağına dair söz vermişti kendi kendine.
Akım – 1. tok, elektrik cərəyanı; 2. cərəyan; Dalgalı akım – dəyişən cərəyan. Gecenin hummalı sessizliği kulaklarında yüksek voltajlı bir elektrik akımı gibi vınlıyordu.
Akıtma – 1. heyvanların alnındakı ağ ləkə, qaşqa; 2. enli qızıl bilərzik, boyunbağı; Kayınvalide, gelinin koluna bir akıtma, boynuna beşibirlik taktı.
Aklama – bəraət, bəraət qazandırma, təmizə çıxartma, hüququnu qaytarma, reabilitasiya. Zanlı ve tutuklu sıfatı ile girdiği mahkemeden aklanarak çıktı.
Aklamak – bəraət vermək, təmizə çıxartmaq, hüququnu bərpa etmək; Yargıtayda dava dilekçesinde öne sürülen bütün suçlardan aklandı.
Aks – ox, mehvər (avtomobildə, texniki avadanlıqda, tikili qurğuda). Azərbaycan dilindəki əks türkcədə ters, aksi. Öyleleri görülür ki arabanın aksı (ekseni, dingilleri) üzerine oturtulmuş büyük kafesler sanırsınız.
Aktarıcı – kirəmit ustası, kirəmit dəyişdirən; Kış kapıdaydı ve o, damın çatısını tamir için iyi bir aktarıcı bulmak zorundaydı.
Aktarma – 1.nəql etmə (bir yerdən başqa bir yerə); 2.köçürmə; 3.nəqliyyat vasitəsini dəyişdirmə, tranzit; 4.tərcümə; 5.transliterasiya; Almanyaya İstanbul üzerinden aktarmalı uçakla gidecekti. Metni Osmanlıcadan Türkçeye aktardı. Azərbaycan dilindəki axtarma türkcədə arama.
Aktarmak – 1.nəql etmək; 2.yer dəyişmək; 3.bir minikdən düşüb o birisinə minmək; 4.köçürmək, keçirmək; Derdini size aktarıp arınmış, sizi zehirleyip bırakmıştır. Onun yerine Salâh Birsel’in bir şiirini aktaracağız. Romanı dizi filme aktarmak kolay değil. Eşyalarını yatak odasından salona aktardı. Azərbaycan dilindəki axtarmaq türkcədə aramak.
Ala – (a΄lar uzun, l incə tələffüz edilir) – əla; Beni Konya Lezzet Lokantası’na götürdü, âlâ bir öğle yemeği çekti. Azərbaycan dilindəki ala türkcədə ela. Ela gözlerini sevdiğim dilber / Seni görmeyeli göresim geldi.
Alan – sahə, meydan; Burası kapalı bir alan değildir. Bu arsanın alanı kaç bin metrekaredir? Havaalanı (havalimanı) – təyyarə meydanı, aeroport.
Alavere – 1. qarışıqlıq, xaos; 2. əldən-ələ ötürmə; Karpuzları alavere ile mavnadan sergiye taşıdılar.
Alay – 1. istehza, məshəkə, ələsalma, lağaqoyma, rişxənd; 2. dəstə, topluluq; Çocuklar onunla sürekli olarak alay ediyorlardı. Ertesi sabah ikisi de süslenip püslenip alaya katılmaya hazırdı.
Albeni – cazibədar, cazibəli, cəlbedən; Satılan malın albenisi olmalı ki, müşteri bulasın.
Alçakgönüllü – ciddi, təvazökar, sadə; Alçakgönüllü olmak yine yüksekliği artırır.
Alçı – gips; Alçıya almak – gipsə salmak. Bir sanatkâr eliyle alçıdan yapılmış, bembeyaz, tertemiz bir kabartma.
Aldatmak – xəyanət etmək; Türkcədə bu söz daha çox qadın-kişi münasibətlərində sədaqətsizlik mənasında işlədilir. Digər hallarda, kandırmak, yanıltmak kəlmələrinə üstünlük verilir.
Aldırmamak – əhəmiyyət və fikir verməmək, diqqətə almamaq; Başın öne eğilmesin, / aldırma gönül, aldırma.
Alem – (a səsi uzun tələffüz edilir) 1. bayraq; 2. simvol, 3. bəzək Minarenin tepesine yerleştirilen hilâl muhteşem bir alemdi.
Alem – (a səsi uzun tələffüz edilir) əyləncə; O gün evde iki gün önceki araba âlemlerini düşünüyordu.
Algı – 1. qavrayış, qavrama, idrak; 2. rüşvət; 3. qazanc; Bakmak için algılarımız yeter, görmek içinse salim bir kafa, ayıklık, şuur gereklidir. Azərbaycan dilindəki alqı (antonimi: satqı) türkcədə alım.
Alıştırma – 1.məşq, idman hərəkətləri; 2.tapşırıq, ev tapşırığı; Derste alıştırmaları ve ev ödevlerini aynı anda yaptım.
Altıntop – qreypfrut (subtropik meyvə); Piyasada portakal bol osa da altıntop azdır.
Alyans – nişan üzüyü; Yarın elçi gidilecek, daha alyanslar alınmadı.
Altyazı – 1.səhifənin aşağısında, xətt altında yazılan mətn, qeyd, izahat; 2.subtitr; Film İngilizce fakat altyazı ile türkçe seyredebilirsiniz.
Ama – kor, zəlil (hər iki a səsi uzun tələffüz edilir). A səsinin qısa tələffüzü ilə dilimizdəki amma bağlayıcısı mənasındadır.
Ampul – elektrik lampası; Ampul yuvası (duy) – lampa patronu. Karşımdaki duvara takılmış iki ampulden biri sönüktü.
Anababa – valideyn (ayrı yazıldıqda dilimizdəki mənadadır). Farklı kültürlerden gelen ve son derece tatsız bir biçimde boşanmış bir anababanın tek çocuğuydu.
Anadil – ulu dil, kök dil (ayrı yazıldığında dilimizdəki mənadadır); Azerice, Kazakça, Türkçe, Kırgızca aynı anadilden gelmektedir.
(Davamı gələn sayımızda)